Pracodawca może dać pracownikowi wypowiedzenie tylko wtedy, jeśli jest ono "racjonalnie uzasadnione", por. § 15-7 ustęp 1. Ustawy o środowisku pracy (arbeidsmiljøloven). Taki racjonalny powód wypowiedzenie musi leżeć albo w sytuacji pracodawcy, albo pracownika, albo samej firmy (najczęściej będzie chodziło o ten ostatni punkt).

Paragraf 15-7 ustęp 2. Ustawy o środowisku pracy precyzuje, jakie warunki musi spełnić wypowiedzenie spowodowane sytuacją firmy, by mogło zostać uznane za dostatecznie uzasadnione:

"Jeśli przyczyną wypowiedzenia jest ograniczanie produkcji lub restrukturyzacja firmy, nie będzie ono wystarczająco uzasadnione, jeśli pracodawca może zaproponować pracownikowi inną, odpowiadającą jego kwalifikacjom, pracę w firmie. Przy rozstrzyganiu, czy ograniczenie produkcji bądź restrukturyzacja stanowi dostateczne uzasadnienie wypowiedzenia bierze się pod uwagę relację pomiędzy potrzebami firmy, a niedogodnościami, jakie wypowiedzenie pociągnie za sobą dla danego pracownika."

Ogólnie, by przekonać się, czy wypowiedzenie jest dostatecznie uzasadnione, należy przeanalizować następujące cztery punkty:

1. Czy pracodawca faktycznie musiał zredukować liczbę pracowników?

2. Jak wygląda relacja pomiędzy interesami pracodawcy i pracobiorcy? Które interesy w danym przypadku przeważają/powinny przeważać?

3. Czy prawidłowo dokonano wyboru osoby, która ma zostać zwolniona? Według jakich kryteriów dokonano wyboru?

4. Czy istniała możliwość przeniesienia pracownika na inne stanowisko?

Ad. 1 - powód wypowiedzenia.

Czynniki ekonomiczne

Najczęściej wypowiedzenie ze względu na sytuację firmy ma podłoże ekonomiczne, jednak poprawa sytuacji ekonomicznej firmy to dość szerokie pojęcie. Możemy mieć przykładowo do czynienia z rozpaczliwym ratowaniem firmy przed bankructwem, ale też z sytuacją, gdy restrukturyzacja ma doprowadzić do generowania przez firmę większych zysków, mimo że firma i tak całkiem przyzwoicie sobie radzi.

Poprzez umowę o pracę pracodawca zobowiązuje się do zapewnienia pracownikowi pracy. Z drugiej strony firma/jej zarząd (w zależności od rodzaju przedsiębiorstwa) ma obowiązek wobec właścicieli/udziałowców, by zadbać o odpowiednią organizację i kondycję finansową firmy, w tym o płynność finansową i zyski z działalności. Aby zapewnić te rzeczy, konieczną może okazać się np. redukcja etatów.

Wypowiedzenie może być zatem racjonalnie uzasadnione, jeśli zwolnienie pracownika nie jest absolutnie konieczne dla przetrwania firmy w danym momencie, ale rozsądne, biorąc pod uwagę dłuższą perspektywę czasową.

Sama chęć zwiększenia zysków firmy też może stanowić powód wypowiedzenia, jeśli zmniejszenie zatrudnienia ma poprawić jej efektywność - w końcu właściciel firmy bądź jej udziałowcy zainwestowali swoje pieniądze właśnie z myślą o przyszłych zyskach. Nie ma zatem wątpliwości, że może to być uzasadnionym powodem wypowiedzenia. Nie znaczy to jednak automatycznie, że wypowiedzenie wręczone z takiego powodu będzie zasadne, a zatem niemożliwe do podważenia.

W takich przypadkach duże znaczenie będzie miało rozważenie punktu 2 naszej "listy kontrolnej", czyli konfrontacja interesów obu stron: chęci uzyskania większego zysku ze strony pracodawcy i niedogodności związanych z utratą pracy ze strony pracobiorcy.

W dużym uproszczeniu można powiedzieć, że szansa na orzeczenie na korzyść pracownika będzie większa, jeśli firmie będzie chodziło jedynie o poprawę sytuacji ekonomicznej, która wyjściowo nie jest zła, a nie o ratowanie się przed upadłością.

Jeśli właściciel bądź zarząd podejmują decyzję o zakończeniu działalności, likwidacja firmy lub jej oddziału będzie, rzecz jasna, stanowić wystarczający powód wypowiedzenia (oczywiście właściciel firmy musi dokonać likwidacji firmy zgodnie z obowiązującymi przepisami, co w części przypadków obejmuje również obowiązek wysłuchania i ustosunkowania się do opinii pracowników).

Czynniki pozaekonomiczne

Wypowiedzenie ze względu na sytuację firmy może dotyczyć również takich sytuacji, gdy, z różnych względów, firma przenosi działalność w inne miejsce (np. dlatego, że właściciel się przeprowadza, dlatego, że w innej miejscowości znaleziono lepszy lokal, albo dlatego, że lokalne przepisy są korzystniejsze dla prowadzenia danej działalności itd.).

Przykład

Jeśli ktoś ma np. fabryczkę gwoździ pod Oslo, ale ze względu na korzystniejsze przepisy podatkowe przeniesie działalność do Hammerfest, najprawdopodobniej będzie musiał pożegnać się ze swoimi pracownikami z Oslo, chyba że ci zechcą przeprowadzić się do Finnmarku lub dojeżdżać tam do pracy, co jest raczej dość kłopotliwe (ale za to można potem robić w zeznaniu podatkowym odpisy "pendler" :) )

Czy można podważyć sądownie ocenę sytuacji przez pracodawcę (tj. potrzebę redukcji etatów)?

Powiedzmy sobie otwarcie, że nie jest to łatwe. Praktyka pokazuje, że sądy są dość ostrożne jak chodzi o podważanie zasadności decyzji pracodawcy.

Jak napisaliśmy powyżej, chęć zredukowania kosztów działalności stanowi wyjściowo uzasadniony powód wypowiedzenia, niezależnie od tego, jakie szczegółowe motywy za tym stoją. Poza tym, to pracodawca jest osobą, która powinna być w stanie najtrafniej ocenić, czy potrzeba redukcji etatów wystąpiła, czy nie. Sąd, czyli instytucja z zewnątrz, nie posiada na ogół wystarczającej wiedzy o sytuacji firmy, by móc to prawidłowo ocenić i nie ma możliwości wgłębiania się w każdy pojedynczy przypadek.

To, co sąd może zrobić w przypadku, jeśli pracownik chce podważyć zasadność decyzji pracodawcy, to ocenić, czy pracodawca dopełnił wszystkich procedur związanych z podejmowaniem decyzji o restrukturyzacji i wypowiedzeniach; np. czy odbyły się spotkania z pracownikami lub ich przedstawicielami/związkami zawodowymi na temat planowanych zwolnień, czy - w przypadku, kiedy strony związane są umową zbiorową - przestrzegano procedur zapisanych w umowie zbiorowej, czy pracodawca jest w stanie przedstawić sądowi wystarczająco obszerne uzasadnienie decyzji o wypowiedzeniu itp.

Z pewnością łatwiej jest pracownikowi podważać na drodze sądowej np. kryteria według których wybrano osoby, które mają zostać zwolnione, ale o konfliktach interesów obydwu stron i kryteriach wyboru powiemy sobie za tydzień.

Reklama